Kể
chuyện Bố Mẹ Vợ bị hành quyết
Thi sĩ Hữu Loan
Lời tự thuật của
Thi sĩ HỮU LOAN,
tác giả “MÀU TÍM HOA SIM”Tôi sinh ra trong một gia đình nghèo, hồi nhỏ không có cơ may cắp sách đến trường như bọn trẻ cùng trang lứa, chỉ được cha dạy cho dăm chữ bữa có bữa không ở nhà. Cha tôi tuy là tá điền nhưng tư chất lại thông minh hơn người. Lên trung học, theo ban thành chung tôi cũng học tại Thanh Hóa, không có tiền ra Huế hoặc Hà Nội học. Đến năm 1938 – lúc đó tôi cũng đã 22 tuổi – Tôi ra Hà Nội thi tú tài, để chứng tỏ rằng con nhà nghèo cũng thi đỗ đạt như ai. Tuyệt nhiên tôi không có ý định dấn thân vào chốn quan trường. Ai cũng biết thi tú tài thời Pháp rất khó khăn. <!>
Số
người đậu trong kỳ thi đó rất hiếm, hiếm đến nỗi 5-6 chục năm sau những người
cùng thời còn nhớ tên những người đậu khóa ấy, trong đó có Nguyễn Đình Thi, Hồ
Trọng Gin, Trịnh văn Xuấn, Đỗ Thiện và …tôi – Nguyễn Hữu Loan.Với mảnh tú tài
Tây trong tay, tôi rời quê nhà lên Thanh Hóa để dạy học. Nhãn mác con nhà nghèo
học giỏi của tôi được bà tham Kỳ chú ý, mời về nhà dạy cho hai cậu con trai.
Tên thật của bà tham Kỳ là Đái thị Ngọc Chất, bà là vợ của của ông Lê Đỗ Kỳ,
tổng thanh tra canh nông Đông Dương, sau này đắc cử dân biểu quốc hội khóa đầu
tiên. Ở Thanh Hóa, Bà tham Kỳ có một cửa hàng bán vải và sách báo, tôi thường ghé
lại xem và mua sách, nhờ vậy mới được bà để mắt tới.Bà tham Kỳ là một người
hiền lành, tốt bụng, đối xử với tôi rất tốt, coi tôi chẳng khác như người
nhà.Nhớ ngày đầu tiên tôi khoác áo gia sư, bà gọi mãi đứa con gái – lúc đó mới
8 tuổi- mới chịu lỏn lẻn bước ra khoanh tay, miệng lí nhí: “Em chào thầy ạ!”
Chào xong, cô bé bất ngờ mở to đôi mắt nhìn thẳng vào tôi. Đôi mắt to, đen láy,
tròn xoe như có ánh chớp ấy đã hằn sâu vào tâm trí tôi, theo tôi suốt cả cuộc
đời. Thế là tôi dạy em đọc, dạy viết. Tên em là Lê Đỗ Thị Ninh, cha làm thanh
tra nông lâm ở Sài Gòn nên sinh em trong ấy, quen gọi mẹ bằng má. Em thật thông
minh, dạy đâu hiểu đấy nhưng ít nói và mỗi khi mở miệng thì cứ y như một “bà cụ
non”. Đặc biệt em chăm sóc tôi hằng ngày một cách kín đáo: em đặt vào góc mâm
cơm chổ tôi ngồi ăn cơm lúc thì vài quả ớt đỏ au, lúc thì quả chanh mọng nước
em vừa hái ở vườn, những buổi trưa hè, nhằm lúc tôi ngủ trưa, em lén lấy áo sơ
mi trắng tôi treo ở góc nhà mang ra giếng giặt …..
Có lần tôi kể chuyện “bà
cụ non” ít nói cho hai người anh của em Ninh nghe, không ngờ chuyện đến tai em,
thế là em giận! Suốt một tuần liền, em nằm lì trong buồng trong, không chịu học
hành… Một hôm bà tham Kỳ dẫn tôi vào phòng nơi em đang nằm thiếp đi. Hôm ấy tôi
đã nói gì, tôi không nhớ nữa, chỉ nhớ là tôi đã nói rất nhiều, đã kể chuyện em
nghe, rồi tôi đọc thơ… Trưa hôm ấy, em ngồi dậy ăn một bát to cháo gà và bước
ra khỏi căn buồng. Chiều hôm sau, em nằng nặc đòi tôi đưa lên khu rừng thông.
Cả nhà không ai đồng ý: “Mới ốm dậy còn yếu lắm, không đi được đâu” Em không
chịu nhất định đòi đi cho bằng được. Sợ em lại dỗi nên tôi đánh bạo xin phép
ông bà tham Kỳ đưa em lên núi chơi... Xe kéo chừng một giờ mới tới được chân
đồi. Em leo đồi nhanh như một con sóc, tôi đuổi theo muốn đứt hơi. Lên đến đỉnh
đồi, em ngồi xuống và bảo tôi ngồi xuống bên em.Chúng tôi ngồi thế một hồi lâu,
chẳng nói gì. Bất chợt em nhìn tôi, rồi ngước mắt nhìn ra tận chân trời, không
biết lúc đó em nghĩ gì. Bất chợt em hỏi tôi:- Thầy có thích ăn sim không ?- Tôi
nhìn xuống sườn đồi: tím ngắt một màu sim. Em đứng lên đi xuống sườn đồi, còn
tôi vì mệt quá nên nằm thiếp đi trên thảm cỏ...
Khi tôi tỉnh dậy, em đã
ngồi bên tôi với chiếc nón đầy ắp sim. Những quả sim đen láy chín mọng.- Thầy
ăn đi.Tôi cầm quả sim từ tay em đưa lên miệng trầm trồ:-Ngọt quá.Như đã nói,
tôi sinh ra trong một gia đình nông dân, quả sim đối với tôi chẳng lạ lẫm gì,
nhưng thú thật tôi chưa bao giờ ăn những quả sim ngọt đến thế! Cứ thế, chúng
tôi ăn hết qủa này đến qủa khác. Tôi nhìn em, em cười. Hai hàm răng em đỏ tím,
đôi môi em cũng đỏ tím, hai bên má thì…..tím đỏ một màu sim. Tôi cười phá lên, em
cũng cười theo! Cuối mùa đông năm ấy, bất chấp những lời can ngăn, hứa hẹn can
thiệp của ông bà tham Kỳ, tôi lên đường theo kháng chiến. Hôm tiễn tôi, em theo
mãi ra tận đầu làng và lặng lẽ đứng nhìn theo. Tôi đi… lên tới bờ đê, nhìn
xuống đầu làng,em vẫn đứng đó nhỏ bé và mong manh. Em giơ bàn tay nhỏ xíu như
chiếc lá sim ra vẫy tôi. Tôi vẫy trả và lầm lũi đi… Tôi quay đầu nhìn lại… em
vẫn đứng yên đó… Tôi lại đi và nhìn lại đến khi không còn nhìn thấy em nữa.
Những năm tháng ở chiến
khu, thỉnh thoảng tôi vẫn được tin tức từ quê lên, cho biết em vẫn khỏe và đã
khôn lớn. Sau này, nghe bạn bè kể lại, khi em mới 15 tuổi đã có nhiều chàng
trai đên ngỏ lời cầu hôn nhưng em cứ trốn trong buồng, không chịu ra tiếp ai
bao giờ …
Chín năm sau, tôi trở
lại nhà…Về Nông Cống tìm em. Hôm gặp em ở đầu làng, tôi hỏi em, hỏi rất nhiều,
nhưng em không nói gì, chỉ bẽn lẽn lắc hoặc gật đầu. Em giờ đây không còn cô
học trò Ninh bướng bỉnh nữa rồi. Em đã gần 17 tuổi, đã là một cô gái xinh
đẹp….Yêu nhau lắm nhưng tôi vẫn lo sợ vì hai gia đình không môn đăng hộ đối một
chút nào. Mãi sau này mới biết việc hợp hôn của chúng tôi thành công là do bố
mẹ em ngấm ngầm “soạn kịch bản”.
Một tuần sau đó chúng
tôi kết hôn. Tôi bàn việc may áo cưới thì em gạt đi, không đòi may áo cưới
trong ngày hợp hôn, bảo rằng là: “yêu nhau, thương nhau cốt là cái tâm và cái
tình bền chặt là hơn cả”. Tôi cao ráo, học giỏi, Làm thơ hay…lại đẹp trai nên
em thường gọi đùa là anh chồng độc đáo. Đám cưới được tổ chức ở ấp Thị Long,
huyện Nông Công, tỉnh Thanh Hóa của gia đình em, nơi ông Lê Đỗ Kỳ có hàng trăm
mẫu ruộng. Đám cưới rất đơn sơ, nhưng khỏi nói, hai chúng tôi hạnh phúc hơn bao
giờ hết! Hai tuần phép của tôi trôi qua thật nhanh, tôi phải tức tốc lên đường
hành quân, theo sư đoàn 304, làm chủ bút tờ Chiến Sĩ.
Hôm tiễn tôi lên đường,
em vẫn đứng ở đầu làng, nơi chín năm trước em đã đứng. Chỉ có giờ em không còn
cô bé Ninh nữa mà là người bạn đời yêu quý của tôi. Tôi bước đi, rồi quay đầu
nhìn lại…..Nếu như chín năm về trước, nhìn lại chỉ thấy một nỗi buồn man mác
thì lần này, tôi thật sự đau buồn. Đôi chân tôi như muốn khuỵu xuống. Ba tháng
sau, tôi nhận được tin dữ: vợ tôi qua đời! Em chết thật thảm thương: Hôm đó là
ngày 25 tháng 5 âm lịch năm 1948, em đưa quần áo ra giặt ngoài sông Chuồn
(thuộc ấp Thị Long, Nông Cống), vì muốn chụp lại tấm áo bị nước cuốn trôi đi
nên trượt chân chết đuối! Con nước lớn đã cuốn em vào lòng nó, cướp đi của tôi
người bạn lòng tri kỷ, để lại tôi tôi nỗi đau không gì bù đắp nỗi. Nỗi đau ấy,
gần 60 năm qua, vẫn nằm sâu thẳm trong trái tim tôiTôi phải giấu kín nỗi đau
trong lòng, không được cho đồng đội biết để tránh ảnh hưởng đến tinh thần chiến
đấu của họ. Tôi như một cái xác không hồn …
Dường như càng kềm nén
thì nỗi đau càng dữ dội hơn. May sao, sau đó có đợt chỉnh huấn, cấp trên bảo ai
có tâm sự gì cứ nói ra, nói cho hết. Chỉ chờ có thế, cơn đau trong lòng tôi
được bung ra. Khi ấy chúng tôi đang đóng quân ở Nghệ An, tôi ngồi lặng đi ở đầu
làng, hai mắt tôi đẫm nước, tôi lấy bút ra ghi chép. Chẳng cần phải suy nghĩ
gì, những câu những chữ mộc mạc cứ trào ra: “Nhà nàng có ba người anh đi bộ đội…
Những em nàng có em chưa biết nói. Khi tóc nàng đang xanh…” Tôi về không gặp
nàng…Về viếng mộ nàng, tôi dùng chiếc bình hoa ngày cưới làm bình hương, viết
lại bài thơ vào chiếc quạt giấy để lại cho người bạn ở Thanh Hóa… Anh bạn này
đã chép lại và truyền tay nhau trong suốt những năm chiến tranh.
Đó là bài thơ Màu Tím
Hoa Sim. Đến đây, chắc bạn biết tôi là Hữu Loan, Nguyễn Hữu Loan, sinh ngày
2-4-1916 hiện tại đang “ở nhà trông vườn” ở làng Nguyên Hoàn – nơi tôi gọi là
chỗ “quê đẻ của tôi đấy” thuộc xã Mai Lĩnh, huyện Nga Sơn tỉnh Thanh Hóa. Em
Ninh rất ưa mặc áo màu tím hoa sim.. Lạ thay nơi em bị nước cuốn trôi dưới chân
núi Nưa cũng thường nở đầy những bông hoa sim tím. Cho nên tôi viết mới nổi
những câu : “Chiều hành quân, qua những đồi sim… Những đồi sim, những đồi hoa sim..
Những đồi hoa sim dài trong chiều không hết.. Màu tím hoa sim, tím cả chiều
hoang biền biệt…Và chiều hoang tím có chiều hoang biết…Chiều hoang tim tím thêm
màu da diết.”
Mất nàng, mất tất cả,
tôi chán đời, chán kháng chiến, bỏ đồng đội, từ giã văn đàn về quê làm ruộng,
một phần cũng vì tính tôi” hay cãi, thích chống đối, không thể làm gì trái với
suy nghĩ của tôi”. Bọn họ chê tôi ủy mị, hoạch hoẹ đủ điều, không chấp nhận đơn
từ bỏ kháng chiến của tôi. Mặc kệ! Tôi thương tôi, tôi nhớ hoa sim của tôi quá!
Với lại tôi cũng chán ngấy bọn họ quá rồi!
Đó là thời năm 1955 – 1956,
khi phong trào văn nghệ sĩ bùng lên với sự xuất hiện của nhóm Nhân Văn Giai
Phẩm chống chính sách độc tài, đồng thời chống những kẻ bồi bút đan tâm lừa
thầy phản bạn, dốc tâm ca ngợi cái này cái nọ để kiếm chút cơm thừa canh cạn.
Làm thơ thì phải có cái tâm thật thiêng liêng thì thơ mới hay. Thơ hay thì sống
mãi. Làm thơ mà không có tình, có tâm thì chả ra gì! Làm thơ lúc bấy giờ là phải
ca tụng, trong khi đó tôi lại đề cao tình yêu, tôi khóc người vợ tử tế của
mình, người bạn đời hiếm có của mình. Lúc đó tôi khóc như vậy họ cho là khóc
cái tình cảm riêng….Y như trong thơ nói ấy, tôi lấy vợ rồi ra mặt trận, mới lấy
nhau chưa được hơn một tháng, ở nhà vợ tôi đi giặt rồi chết đuối ở sông …
Tôi thấy đau xót, tôi
làm bài thơ ấy tôi khóc, vậy mà họ cho tôi là phản động Tôi phản động ở chỗ
nào? Cái đau khổ của con người, tại sao lại không được khóc? Bọn họ xúc phạm
đến tình cảm thiêng liêng của tôi đối với người vợ mà tôi hằng yêu quý, cho nên
vào năm 1956, tôi bỏ đảng, bỏ cơ quan, về nhà để đi cày. Họ không cho bỏ, bắt
tôi phải làm đơn xin. Tôi không xin, tôi muốn bỏ là bỏ, không ai bắt được! Tôi
bỏ tôi về, tôi phải đi cày đi bừa, đi đốn củi, đi xe đá để bán. Bọn họ bắt giữ
xe tôi, đến nỗi tôi phải đi xe cút kít, loại xe đóng bằng gỗ, có một bánh xe
cũng bằng gỗ ở phía trước, có hai cái càng ở phía sau để đủn hay kéo. Xe cút
kít họ cũng không cho, tôi phải gánh bộ. Gánh bằng vai tôi, tôi cũng cứ gánh,
không bao giờ tôi bị khuất phục. Họ theo dõi, ngăn cản, đi đến đâu cũng có công
an theo dõi, cho người hại tôi …
Nhưng lúc nào cũng có
người cứu tôi! Có một cái lạ là thơ của tôi đã có lần cứu sống tôi! Lần đó tên
công an mật nói thật với tôi là nó được giao lệnh giết tôi, nhưng nó sinh ở Yên
Mô, thường đem bài Yên Mô của tôi nói về tỉnh Yên Bình quê nó ra đọc cho đỡ
nhớ, vì vậy nó không nỡ giết tôi. Ngoài Yên Mô, tôi cũng có một vài bài thơ
khác được mến chuộng. Sau năm 1956, khi tôi về rồi thấy cán bộ khổ quá, tôi đã làm
bài Chiếc Chiếu, kể chuyện cán bộ khổ đến độ không có chiếc chiếu để nằm!
Định mệnh đưa đẩy, dắt
tôi đến với một phụ nữ khác, sống cùng tôi cho đến tận bây giờ. Cô tên Phạm Thị
Nhu, cũng là phụ nữ có tâm hồn sâu sắc. Cô vốn là một nạn nhân của chiến dịch
cải cách ruộng đất, đấu tố địa chủ năm 1954, 1955. Lúc đó tôi còn là chính trị
viên của tiểu đoàn. Tôi thấy tận mắt những chuyện đấu tố. Là người có học, lại
có tâm hồn nghệ sĩ nên tôi cảm thấy chán nản quá, không còn hăng hái nữa.
Thú thật, lúc đó tôi thất
vọng vô cùng. Trong một xã thuộc huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hóa, cách xa nơi tôi
ở 15 cây số, có một gia đình địa chủ rất giàu, nắm trong gần năm trăm mẫu tư
điền Trước đây, ông địa chủ đó giàu lòng nhân đạo và rất yêu nước. Ông thấy bộ
đội sư đoàn 304 của tôi thiếu ăn nên ông thường cho tá điền gánh gạo đến chổ
đóng quân để ủng hộ. Tôi là trưởng phòng tuyên huấn và chính trị viên của tiểu
đoàn nên phải thay mặt anh em ra cám ơn tấm lòng tốt của ông, đồng thời đề nghị
lên sư đoàn trưởng trao tặng bằng khen ngợi để vinh danh ông.
Thế rồi, một hôm, tôi
nghe tin gia đình ông đã bị đấu tố. Hai vợ chồng ông bị đội Phóng tay phát động
quần chúng đem ra cho dân xỉ vả, rồi chôn xuống đất, chỉ để hở hai cái đầu lên.
Xong họ cho trâu kéo bừa đi qua đi lại hai cái đầu đó cho đến chết. Gia đình
ông bà địa chủ bị xử tử hết, chỉ có một cô con gái 17 tuổi được tha chết nhưng
bị đội Phóng tay phát động đuổi ra khỏi nhà với vài bộ quần áo cũ rách. Tàn nhẫn
hơn nữa, chúng còn ra lệnh cấm không cho ai được liên hệ, nuôi nấng hoặc thuê
cô ta làm công. Thời đó, cán bộ cấm đoán dân chúng cả việc lấy con cái địa chủ
làm vợ làm chồng. Biết chuyện thảm thương của gia đình ông bà địa chủ tôi hằng
nhớ ơn, tôi trở về xã đó xem cô con gái họ sinh sống ra sao vì trước kia tôi
cũng biết mặt cô ta. Tôi vẫn chưa thể nào quên được hình ảnh của một cô bé cứ
buổi chiều lại lén lút đứng núp bên ngoài cửa sổ nghe tôi giảng Kiều ở trường
Mai Anh Tuấn. Lúc gần tới xã, tôi gặp cô ta áo quần rách rưới, mặt mày lem
luốc. Cô đang lom khom nhặt những củ khoai mà dân bỏ sót, nhét vào túi áo, chùi
vội một củ rồi đưa lên miệng gặm, ăn khoai sống cho đỡ đói. Quá xúc động, nước
mắt muốn ứa ra, tôi đến gần và hỏi thăm và được cô kể lại rành rọt hôm bị đấu
tố cha mẹ cô bị chết ra sao. Cô khóc rưng rức và nói rằng gặp ai cũng bị xua
đuổi; hằng ngày cô đi mót khoai ăn đỡ đói lòng, tối về ngủ trong chiếc miếu
hoang, cô rất lo lắng, sợ bị làm bậy và không biết ngày mai còn sống hay bị
chết đói. Tôi suy nghĩ rất nhiều, bèn quyết định đem cô về làng tôi, và bất
chấp lệnh cấm, lấy cô làm vợ..
Sự quyết định của tôi
không lầm. Quê tôi nghèo, lúc đó tôi còn ở trong bộ đội nên không có tiền,
nhưng cô chịu thương chịu khó, bữa đói bữa no…. Cho đến bây giờ cô đã cho tôi
10 người con – 6 trai, 4 gái – và cháu nội ngoại hơn 30 đứa! Trong mấy chục năm
dài, tôi về quê an phận thủ thường, chẳng màng đến thế sự, ngày ngày đào đá núi
đem đi bán, túi dắt theo vài cuốn sách cũ tiếng Pháp, tiếng Việt đọc cho giải sầu,
lâu lâu nổi hứng thì làm thơ, thế mà chúng vẫn trù dập, không chịu để tôi yên.
Tới hồi mới mở cửa, tôi được ve vãn, mời gia nhập Hội Nhà Văn, tôi chẳng thèm
gia nhập làm gì.
Năm 1988, tôi “ tái xuất
giang hồ” sau 30 năm tự chôn và bị chôn mình ở chốn quê nghèo đèo heo hút gió.
Tôi lang bạt gần một năm trời theo chuyến đi xuyên Việt do hội văn nghệ Lâm
Đồng và tạp chí Langbian tổ chức để đòi tự do sáng tác, tự do báo chí – xuất
bản và đổi mới thực sự. Vào tuổi gần đất xa trời, cuối năm 2004, công ty Viek
VTB đột nhiên đề nghị mua bản quyển bài Màu Tím Hoa Sim của tôi với giá 100 triệu
đồng. Họ bảo đó là một hình thức bảo tồn tài sản văn hóa. Thì cũng được đi.
Khoản tiền 100 triệu trừ thuế đi còn 90 triệu, chia “lộc” cho 10 đứa con hết 60
triệu đồng, tôi giữ lại 30 triệu đồng, phòng đau ốm lúc tuổi già, sau khi trích
một ít để in tập thơ khoảng 40 bài mang tên Thơ Hữu Loan.. Sau vụ này cũng có
một số công ty khác xin ký hợp đồng mua mấy bài thơ khác, nhưng tôi từ chối, thơ
tôi làm ra không phải để bán.
Màu tím hoa sim
(Nguyên văn của
tác giả)
Nàng có ba người
anh đi bộ đội
Những em nàng
Có em chưa biết
nói
Khi tóc nàng xanh
xanh
Tôi người Vệ quốc
quân
xa gia đình
Yêu nàng như tình
yêu em gái
Ngày hợp hôn
nàng không đòi
may áo mới
Tôi mặc đồ quân
nhân
đôi giày đinh
bết bùn đất hành
quân
Nàng cười xinh
xinh
bên anh chồng độc
đáo
Tôi ở đơn vị về
Cưới nhau xong là
đi
Từ chiến khu xa
Nhớ về ái ngại
Lấy chồng thời
chiến binh
Mấy người đi trở
lại
Nhỡ khi mình
không về
thì thương
người vợ chờ
bé bỏng chiều
quê…
Nhưng không chết
người trai khói
lửa
Mà chết
người gái nhỏ hậu
phương
Tôi về
không gặp nàng
Má tôi ngồi bên
mộ con đầy bóng tối
Chiếc bình hoa
ngày cưới
thành bình hương
tàn lạnh vây
quanh
Tóc nàng xanh
xanh
ngắn chưa đầy búi
Em ơi giây phút
cuối
không được nghe
nhau nói
không được trông
nhau một lần
Ngày xưa nàng yêu
hoa sim tím
áo nàng màu tím
hoa sim
Ngày xưa
một mình đèn
khuya
bóng nhỏ
Nàng vá cho chồng
tấm áo
ngày xưa…
Một chiều rừng
mưa
Ba người anh trên
chiến trường đông bắc
Được tin em gái
mất
trước tin em lấy
chồng
Gió sớm thu về
rờn rợn nước sông
Đứa em nhỏ lớn
lên
Ngỡ ngàng nhìn
ảnh chị
Khi gió sớm thu
về
cỏ vàng chân mộ
chí
Chiều hành quân
Qua những đồi hoa
sim
Những đồi hoa sim
những đồi hoa sim
dài trong chiều không hết
Màu tím hoa sim
tím chiều hoang
biền biệt
Có ai ví như từ
chiều ca dao nào xưa xa
Áo anh sứt chỉ
đường tà
Vợ anh chưa có mẹ
già chưa khâu
Ai hỏi vô tình
hay ác ý với nhau
Chiều hoang tím
có chiều hoang biết
Chiều hoang tím
tím thêm màu da diết
Nhìn áo rách vai
Tôi hát trong màu
hoa
Áo anh sứt chỉ
đường tà
Vợ anh mất sớm,
mẹ già chưa khâu…
Màu tím hoa sim,
tím tình trang lệrớm
Tím tình ơi lệ ứa
Ráng vàng ma và
sừng rúc điệu quân hành
Vang vọng chập
chờn theo bóng những binh đoàn
Biền biệt hành
binh vào thăm thẳm chiều hoang màu tím
Tôi ví vọng về
đâu
Tôi với vọng về
đâu
Áo anh nát chỉ dù
lâu…
(1949, khóc vợ Lê Đỗ Thị
Ninh)
Hữu Loan
----- Forwarded
Message -----
From: Tuyen Do <tonguyensa@gmail.com>
Sent: Sunday, October 29, 2017, 11:05:12 PM PDT
Subject: THI SI HUU LOAN :Kể chuyện Bố Mẹ Vợ bị hành
quyết
Kể
chuyện Bố Mẹ Vợ bị hành quyết
Thi sĩ Hữu Loan
Lời tự thuật của
Thi sĩ HỮU LOAN,
tác giả “MÀU TÍM HOA SIM”Tôi sinh ra trong một gia đình nghèo, hồi nhỏ không có cơ may cắp sách đến trường như bọn trẻ cùng trang lứa, chỉ được cha dạy cho dăm chữ bữa có bữa không ở nhà. Cha tôi tuy là tá điền nhưng tư chất lại thông minh hơn người. Lên trung học, theo ban thành chung tôi cũng học tại Thanh Hóa, không có tiền ra Huế hoặc Hà Nội học. Đến năm 1938 – lúc đó tôi cũng đã 22 tuổi – Tôi ra Hà Nội thi tú tài, để chứng tỏ rằng con nhà nghèo cũng thi đỗ đạt như ai. Tuyệt nhiên tôi không có ý định dấn thân vào chốn quan trường. Ai cũng biết thi tú tài thời Pháp rất khó khăn. <!>
Số
người đậu trong kỳ thi đó rất hiếm, hiếm đến nỗi 5-6 chục năm sau những người
cùng thời còn nhớ tên những người đậu khóa ấy, trong đó có Nguyễn Đình Thi, Hồ
Trọng Gin, Trịnh văn Xuấn, Đỗ Thiện và …tôi – Nguyễn Hữu Loan.Với mảnh tú tài
Tây trong tay, tôi rời quê nhà lên Thanh Hóa để dạy học. Nhãn mác con nhà nghèo
học giỏi của tôi được bà tham Kỳ chú ý, mời về nhà dạy cho hai cậu con trai.
Tên thật của bà tham Kỳ là Đái thị Ngọc Chất, bà là vợ của của ông Lê Đỗ Kỳ,
tổng thanh tra canh nông Đông Dương, sau này đắc cử dân biểu quốc hội khóa đầu
tiên. Ở Thanh Hóa, Bà tham Kỳ có một cửa hàng bán vải và sách báo, tôi thường ghé
lại xem và mua sách, nhờ vậy mới được bà để mắt tới.Bà tham Kỳ là một người
hiền lành, tốt bụng, đối xử với tôi rất tốt, coi tôi chẳng khác như người
nhà.Nhớ ngày đầu tiên tôi khoác áo gia sư, bà gọi mãi đứa con gái – lúc đó mới
8 tuổi- mới chịu lỏn lẻn bước ra khoanh tay, miệng lí nhí: “Em chào thầy ạ!”
Chào xong, cô bé bất ngờ mở to đôi mắt nhìn thẳng vào tôi. Đôi mắt to, đen láy,
tròn xoe như có ánh chớp ấy đã hằn sâu vào tâm trí tôi, theo tôi suốt cả cuộc
đời. Thế là tôi dạy em đọc, dạy viết. Tên em là Lê Đỗ Thị Ninh, cha làm thanh
tra nông lâm ở Sài Gòn nên sinh em trong ấy, quen gọi mẹ bằng má. Em thật thông
minh, dạy đâu hiểu đấy nhưng ít nói và mỗi khi mở miệng thì cứ y như một “bà cụ
non”. Đặc biệt em chăm sóc tôi hằng ngày một cách kín đáo: em đặt vào góc mâm
cơm chổ tôi ngồi ăn cơm lúc thì vài quả ớt đỏ au, lúc thì quả chanh mọng nước
em vừa hái ở vườn, những buổi trưa hè, nhằm lúc tôi ngủ trưa, em lén lấy áo sơ
mi trắng tôi treo ở góc nhà mang ra giếng giặt …..
Có lần tôi kể chuyện “bà
cụ non” ít nói cho hai người anh của em Ninh nghe, không ngờ chuyện đến tai em,
thế là em giận! Suốt một tuần liền, em nằm lì trong buồng trong, không chịu học
hành… Một hôm bà tham Kỳ dẫn tôi vào phòng nơi em đang nằm thiếp đi. Hôm ấy tôi
đã nói gì, tôi không nhớ nữa, chỉ nhớ là tôi đã nói rất nhiều, đã kể chuyện em
nghe, rồi tôi đọc thơ… Trưa hôm ấy, em ngồi dậy ăn một bát to cháo gà và bước
ra khỏi căn buồng. Chiều hôm sau, em nằng nặc đòi tôi đưa lên khu rừng thông.
Cả nhà không ai đồng ý: “Mới ốm dậy còn yếu lắm, không đi được đâu” Em không
chịu nhất định đòi đi cho bằng được. Sợ em lại dỗi nên tôi đánh bạo xin phép
ông bà tham Kỳ đưa em lên núi chơi... Xe kéo chừng một giờ mới tới được chân
đồi. Em leo đồi nhanh như một con sóc, tôi đuổi theo muốn đứt hơi. Lên đến đỉnh
đồi, em ngồi xuống và bảo tôi ngồi xuống bên em.Chúng tôi ngồi thế một hồi lâu,
chẳng nói gì. Bất chợt em nhìn tôi, rồi ngước mắt nhìn ra tận chân trời, không
biết lúc đó em nghĩ gì. Bất chợt em hỏi tôi:- Thầy có thích ăn sim không ?- Tôi
nhìn xuống sườn đồi: tím ngắt một màu sim. Em đứng lên đi xuống sườn đồi, còn
tôi vì mệt quá nên nằm thiếp đi trên thảm cỏ...
Khi tôi tỉnh dậy, em đã
ngồi bên tôi với chiếc nón đầy ắp sim. Những quả sim đen láy chín mọng.- Thầy
ăn đi.Tôi cầm quả sim từ tay em đưa lên miệng trầm trồ:-Ngọt quá.Như đã nói,
tôi sinh ra trong một gia đình nông dân, quả sim đối với tôi chẳng lạ lẫm gì,
nhưng thú thật tôi chưa bao giờ ăn những quả sim ngọt đến thế! Cứ thế, chúng
tôi ăn hết qủa này đến qủa khác. Tôi nhìn em, em cười. Hai hàm răng em đỏ tím,
đôi môi em cũng đỏ tím, hai bên má thì…..tím đỏ một màu sim. Tôi cười phá lên, em
cũng cười theo! Cuối mùa đông năm ấy, bất chấp những lời can ngăn, hứa hẹn can
thiệp của ông bà tham Kỳ, tôi lên đường theo kháng chiến. Hôm tiễn tôi, em theo
mãi ra tận đầu làng và lặng lẽ đứng nhìn theo. Tôi đi… lên tới bờ đê, nhìn
xuống đầu làng,em vẫn đứng đó nhỏ bé và mong manh. Em giơ bàn tay nhỏ xíu như
chiếc lá sim ra vẫy tôi. Tôi vẫy trả và lầm lũi đi… Tôi quay đầu nhìn lại… em
vẫn đứng yên đó… Tôi lại đi và nhìn lại đến khi không còn nhìn thấy em nữa.
Những năm tháng ở chiến
khu, thỉnh thoảng tôi vẫn được tin tức từ quê lên, cho biết em vẫn khỏe và đã
khôn lớn. Sau này, nghe bạn bè kể lại, khi em mới 15 tuổi đã có nhiều chàng
trai đên ngỏ lời cầu hôn nhưng em cứ trốn trong buồng, không chịu ra tiếp ai
bao giờ …
Chín năm sau, tôi trở
lại nhà…Về Nông Cống tìm em. Hôm gặp em ở đầu làng, tôi hỏi em, hỏi rất nhiều,
nhưng em không nói gì, chỉ bẽn lẽn lắc hoặc gật đầu. Em giờ đây không còn cô
học trò Ninh bướng bỉnh nữa rồi. Em đã gần 17 tuổi, đã là một cô gái xinh
đẹp….Yêu nhau lắm nhưng tôi vẫn lo sợ vì hai gia đình không môn đăng hộ đối một
chút nào. Mãi sau này mới biết việc hợp hôn của chúng tôi thành công là do bố
mẹ em ngấm ngầm “soạn kịch bản”.
Một tuần sau đó chúng
tôi kết hôn. Tôi bàn việc may áo cưới thì em gạt đi, không đòi may áo cưới
trong ngày hợp hôn, bảo rằng là: “yêu nhau, thương nhau cốt là cái tâm và cái
tình bền chặt là hơn cả”. Tôi cao ráo, học giỏi, Làm thơ hay…lại đẹp trai nên
em thường gọi đùa là anh chồng độc đáo. Đám cưới được tổ chức ở ấp Thị Long, huyện
Nông Công, tỉnh Thanh Hóa của gia đình em, nơi ông Lê Đỗ Kỳ có hàng trăm mẫu ruộng.
Đám cưới rất đơn sơ, nhưng khỏi nói, hai chúng tôi hạnh phúc hơn bao giờ hết!
Hai tuần phép của tôi trôi qua thật nhanh, tôi phải tức tốc lên đường hành
quân, theo sư đoàn 304, làm chủ bút tờ Chiến Sĩ.
Hôm tiễn tôi lên đường,
em vẫn đứng ở đầu làng, nơi chín năm trước em đã đứng. Chỉ có giờ em không còn
cô bé Ninh nữa mà là người bạn đời yêu quý của tôi. Tôi bước đi, rồi quay đầu
nhìn lại…..Nếu như chín năm về trước, nhìn lại chỉ thấy một nỗi buồn man mác
thì lần này, tôi thật sự đau buồn. Đôi chân tôi như muốn khuỵu xuống. Ba tháng
sau, tôi nhận được tin dữ: vợ tôi qua đời! Em chết thật thảm thương: Hôm đó là
ngày 25 tháng 5 âm lịch năm 1948, em đưa quần áo ra giặt ngoài sông Chuồn
(thuộc ấp Thị Long, Nông Cống), vì muốn chụp lại tấm áo bị nước cuốn trôi đi
nên trượt chân chết đuối! Con nước lớn đã cuốn em vào lòng nó, cướp đi của tôi
người bạn lòng tri kỷ, để lại tôi tôi nỗi đau không gì bù đắp nỗi. Nỗi đau ấy,
gần 60 năm qua, vẫn nằm sâu thẳm trong trái tim tôiTôi phải giấu kín nỗi đau
trong lòng, không được cho đồng đội biết để tránh ảnh hưởng đến tinh thần chiến
đấu của họ. Tôi như một cái xác không hồn …
Dường như càng kềm nén
thì nỗi đau càng dữ dội hơn. May sao, sau đó có đợt chỉnh huấn, cấp trên bảo ai
có tâm sự gì cứ nói ra, nói cho hết. Chỉ chờ có thế, cơn đau trong lòng tôi
được bung ra. Khi ấy chúng tôi đang đóng quân ở Nghệ An, tôi ngồi lặng đi ở đầu
làng, hai mắt tôi đẫm nước, tôi lấy bút ra ghi chép. Chẳng cần phải suy nghĩ
gì, những câu những chữ mộc mạc cứ trào ra: “Nhà nàng có ba người anh đi bộ đội…
Những em nàng có em chưa biết nói. Khi tóc nàng đang xanh…” Tôi về không gặp
nàng…Về viếng mộ nàng, tôi dùng chiếc bình hoa ngày cưới làm bình hương, viết
lại bài thơ vào chiếc quạt giấy để lại cho người bạn ở Thanh Hóa… Anh bạn này
đã chép lại và truyền tay nhau trong suốt những năm chiến tranh.
Đó là bài thơ Màu Tím
Hoa Sim. Đến đây, chắc bạn biết tôi là Hữu Loan, Nguyễn Hữu Loan, sinh ngày
2-4-1916 hiện tại đang “ở nhà trông vườn” ở làng Nguyên Hoàn – nơi tôi gọi là
chỗ “quê đẻ của tôi đấy” thuộc xã Mai Lĩnh, huyện Nga Sơn tỉnh Thanh Hóa. Em
Ninh rất ưa mặc áo màu tím hoa sim.. Lạ thay nơi em bị nước cuốn trôi dưới chân
núi Nưa cũng thường nở đầy những bông hoa sim tím. Cho nên tôi viết mới nổi
những câu : “Chiều hành quân, qua những đồi sim… Những đồi sim, những đồi hoa sim..
Những đồi hoa sim dài trong chiều không hết.. Màu tím hoa sim, tím cả chiều
hoang biền biệt…Và chiều hoang tím có chiều hoang biết…Chiều hoang tim tím thêm
màu da diết.”
Mất nàng, mất tất cả,
tôi chán đời, chán kháng chiến, bỏ đồng đội, từ giã văn đàn về quê làm ruộng,
một phần cũng vì tính tôi” hay cãi, thích chống đối, không thể làm gì trái với
suy nghĩ của tôi”. Bọn họ chê tôi ủy mị, hoạch hoẹ đủ điều, không chấp nhận đơn
từ bỏ kháng chiến của tôi. Mặc kệ! Tôi thương tôi, tôi nhớ hoa sim của tôi quá!
Với lại tôi cũng chán ngấy bọn họ quá rồi!
Đó là thời năm 1955 – 1956,
khi phong trào văn nghệ sĩ bùng lên với sự xuất hiện của nhóm Nhân Văn Giai
Phẩm chống chính sách độc tài, đồng thời chống những kẻ bồi bút đan tâm lừa
thầy phản bạn, dốc tâm ca ngợi cái này cái nọ để kiếm chút cơm thừa canh cạn.
Làm thơ thì phải có cái tâm thật thiêng liêng thì thơ mới hay. Thơ hay thì sống
mãi. Làm thơ mà không có tình, có tâm thì chả ra gì! Làm thơ lúc bấy giờ là phải
ca tụng, trong khi đó tôi lại đề cao tình yêu, tôi khóc người vợ tử tế của
mình, người bạn đời hiếm có của mình. Lúc đó tôi khóc như vậy họ cho là khóc
cái tình cảm riêng….Y như trong thơ nói ấy, tôi lấy vợ rồi ra mặt trận, mới lấy
nhau chưa được hơn một tháng, ở nhà vợ tôi đi giặt rồi chết đuối ở sông …
Tôi thấy đau xót, tôi
làm bài thơ ấy tôi khóc, vậy mà họ cho tôi là phản động Tôi phản động ở chỗ
nào? Cái đau khổ của con người, tại sao lại không được khóc? Bọn họ xúc phạm
đến tình cảm thiêng liêng của tôi đối với người vợ mà tôi hằng yêu quý, cho nên
vào năm 1956, tôi bỏ đảng, bỏ cơ quan, về nhà để đi cày. Họ không cho bỏ, bắt
tôi phải làm đơn xin. Tôi không xin, tôi muốn bỏ là bỏ, không ai bắt được! Tôi
bỏ tôi về, tôi phải đi cày đi bừa, đi đốn củi, đi xe đá để bán. Bọn họ bắt giữ
xe tôi, đến nỗi tôi phải đi xe cút kít, loại xe đóng bằng gỗ, có một bánh xe
cũng bằng gỗ ở phía trước, có hai cái càng ở phía sau để đủn hay kéo. Xe cút
kít họ cũng không cho, tôi phải gánh bộ. Gánh bằng vai tôi, tôi cũng cứ gánh,
không bao giờ tôi bị khuất phục. Họ theo dõi, ngăn cản, đi đến đâu cũng có công
an theo dõi, cho người hại tôi …
Nhưng lúc nào cũng có
người cứu tôi! Có một cái lạ là thơ của tôi đã có lần cứu sống tôi! Lần đó tên
công an mật nói thật với tôi là nó được giao lệnh giết tôi, nhưng nó sinh ở Yên
Mô, thường đem bài Yên Mô của tôi nói về tỉnh Yên Bình quê nó ra đọc cho đỡ
nhớ, vì vậy nó không nỡ giết tôi. Ngoài Yên Mô, tôi cũng có một vài bài thơ
khác được mến chuộng. Sau năm 1956, khi tôi về rồi thấy cán bộ khổ quá, tôi đã làm
bài Chiếc Chiếu, kể chuyện cán bộ khổ đến độ không có chiếc chiếu để nằm!
Định mệnh đưa đẩy, dắt
tôi đến với một phụ nữ khác, sống cùng tôi cho đến tận bây giờ. Cô tên Phạm Thị
Nhu, cũng là phụ nữ có tâm hồn sâu sắc. Cô vốn là một nạn nhân của chiến dịch
cải cách ruộng đất, đấu tố địa chủ năm 1954, 1955. Lúc đó tôi còn là chính trị
viên của tiểu đoàn. Tôi thấy tận mắt những chuyện đấu tố. Là người có học, lại
có tâm hồn nghệ sĩ nên tôi cảm thấy chán nản quá, không còn hăng hái nữa.
Thú thật, lúc đó tôi thất
vọng vô cùng. Trong một xã thuộc huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hóa, cách xa nơi tôi
ở 15 cây số, có một gia đình địa chủ rất giàu, nắm trong gần năm trăm mẫu tư
điền Trước đây, ông địa chủ đó giàu lòng nhân đạo và rất yêu nước. Ông thấy bộ
đội sư đoàn 304 của tôi thiếu ăn nên ông thường cho tá điền gánh gạo đến chổ
đóng quân để ủng hộ. Tôi là trưởng phòng tuyên huấn và chính trị viên của tiểu
đoàn nên phải thay mặt anh em ra cám ơn tấm lòng tốt của ông, đồng thời đề nghị
lên sư đoàn trưởng trao tặng bằng khen ngợi để vinh danh ông.
Thế rồi, một hôm, tôi
nghe tin gia đình ông đã bị đấu tố. Hai vợ chồng ông bị đội Phóng tay phát động
quần chúng đem ra cho dân xỉ vả, rồi chôn xuống đất, chỉ để hở hai cái đầu lên.
Xong họ cho trâu kéo bừa đi qua đi lại hai cái đầu đó cho đến chết. Gia đình
ông bà địa chủ bị xử tử hết, chỉ có một cô con gái 17 tuổi được tha chết nhưng
bị đội Phóng tay phát động đuổi ra khỏi nhà với vài bộ quần áo cũ rách. Tàn nhẫn
hơn nữa, chúng còn ra lệnh cấm không cho ai được liên hệ, nuôi nấng hoặc thuê
cô ta làm công. Thời đó, cán bộ cấm đoán dân chúng cả việc lấy con cái địa chủ
làm vợ làm chồng. Biết chuyện thảm thương của gia đình ông bà địa chủ tôi hằng
nhớ ơn, tôi trở về xã đó xem cô con gái họ sinh sống ra sao vì trước kia tôi
cũng biết mặt cô ta. Tôi vẫn chưa thể nào quên được hình ảnh của một cô bé cứ
buổi chiều lại lén lút đứng núp bên ngoài cửa sổ nghe tôi giảng Kiều ở trường
Mai Anh Tuấn. Lúc gần tới xã, tôi gặp cô ta áo quần rách rưới, mặt mày lem
luốc. Cô đang lom khom nhặt những củ khoai mà dân bỏ sót, nhét vào túi áo, chùi
vội một củ rồi đưa lên miệng gặm, ăn khoai sống cho đỡ đói. Quá xúc động, nước
mắt muốn ứa ra, tôi đến gần và hỏi thăm và được cô kể lại rành rọt hôm bị đấu
tố cha mẹ cô bị chết ra sao. Cô khóc rưng rức và nói rằng gặp ai cũng bị xua
đuổi; hằng ngày cô đi mót khoai ăn đỡ đói lòng, tối về ngủ trong chiếc miếu
hoang, cô rất lo lắng, sợ bị làm bậy và không biết ngày mai còn sống hay bị
chết đói. Tôi suy nghĩ rất nhiều, bèn quyết định đem cô về làng tôi, và bất
chấp lệnh cấm, lấy cô làm vợ..
Sự quyết định của tôi
không lầm. Quê tôi nghèo, lúc đó tôi còn ở trong bộ đội nên không có tiền,
nhưng cô chịu thương chịu khó, bữa đói bữa no…. Cho đến bây giờ cô đã cho tôi
10 người con – 6 trai, 4 gái – và cháu nội ngoại hơn 30 đứa! Trong mấy chục năm
dài, tôi về quê an phận thủ thường, chẳng màng đến thế sự, ngày ngày đào đá núi
đem đi bán, túi dắt theo vài cuốn sách cũ tiếng Pháp, tiếng Việt đọc cho giải sầu,
lâu lâu nổi hứng thì làm thơ, thế mà chúng vẫn trù dập, không chịu để tôi yên.
Tới hồi mới mở cửa, tôi được ve vãn, mời gia nhập Hội Nhà Văn, tôi chẳng thèm gia
nhập làm gì.
Năm 1988, tôi “ tái xuất
giang hồ” sau 30 năm tự chôn và bị chôn mình ở chốn quê nghèo đèo heo hút gió.
Tôi lang bạt gần một năm trời theo chuyến đi xuyên Việt do hội văn nghệ Lâm
Đồng và tạp chí Langbian tổ chức để đòi tự do sáng tác, tự do báo chí – xuất
bản và đổi mới thực sự. Vào tuổi gần đất xa trời, cuối năm 2004, công ty Viek
VTB đột nhiên đề nghị mua bản quyển bài Màu Tím Hoa Sim của tôi với giá 100 triệu
đồng. Họ bảo đó là một hình thức bảo tồn tài sản văn hóa. Thì cũng được đi.
Khoản tiền 100 triệu trừ thuế đi còn 90 triệu, chia “lộc” cho 10 đứa con hết 60
triệu đồng, tôi giữ lại 30 triệu đồng, phòng đau ốm lúc tuổi già, sau khi trích
một ít để in tập thơ khoảng 40 bài mang tên Thơ Hữu Loan.. Sau vụ này cũng có
một số công ty khác xin ký hợp đồng mua mấy bài thơ khác, nhưng tôi từ chối, thơ
tôi làm ra không phải để bán.
Màu tím hoa sim
(Nguyên văn của
tác giả)
Nàng có ba người
anh đi bộ đội
Những em nàng
Có em chưa biết
nói
Khi tóc nàng xanh
xanh
Tôi người Vệ quốc
quân
xa gia đình
Yêu nàng như tình
yêu em gái
Ngày hợp hôn
nàng không đòi
may áo mới
Tôi mặc đồ quân
nhân
đôi giày đinh
bết bùn đất hành
quân
Nàng cười xinh
xinh
bên anh chồng độc
đáo
Tôi ở đơn vị về
Cưới nhau xong là
đi
Từ chiến khu xa
Nhớ về ái ngại
Lấy chồng thời
chiến binh
Mấy người đi trở
lại
Nhỡ khi mình
không về
thì thương
người vợ chờ
bé bỏng chiều
quê…
Nhưng không chết
người trai khói
lửa
Mà chết
người gái nhỏ hậu
phương
Tôi về
không gặp nàng
Má tôi ngồi bên
mộ con đầy bóng tối
Chiếc bình hoa
ngày cưới
thành bình hương
tàn lạnh vây
quanh
Tóc nàng xanh
xanh
ngắn chưa đầy búi
Em ơi giây phút
cuối
không được nghe
nhau nói
không được trông
nhau một lần
Ngày xưa nàng yêu
hoa sim tím
áo nàng màu tím
hoa sim
Ngày xưa
một mình đèn
khuya
bóng nhỏ
Nàng vá cho chồng
tấm áo
ngày xưa…
Một chiều rừng
mưa
Ba người anh trên
chiến trường đông bắc
Được tin em gái
mất
trước tin em lấy
chồng
Gió sớm thu về
rờn rợn nước sông
Đứa em nhỏ lớn
lên
Ngỡ ngàng nhìn
ảnh chị
Khi gió sớm thu
về
cỏ vàng chân mộ
chí
Chiều hành quân
Qua những đồi hoa
sim
Những đồi hoa sim
những đồi hoa sim
dài trong chiều không hết
Màu tím hoa sim
tím chiều hoang
biền biệt
Có ai ví như từ
chiều ca dao nào xưa xa
Áo anh sứt chỉ
đường tà
Vợ anh chưa có mẹ
già chưa khâu
Ai hỏi vô tình
hay ác ý với nhau
Chiều hoang tím
có chiều hoang biết
Chiều hoang tím
tím thêm màu da diết
Nhìn áo rách vai
Tôi hát trong màu
hoa
Áo anh sứt chỉ
đường tà
Vợ anh mất sớm,
mẹ già chưa khâu…
Màu tím hoa sim,
tím tình trang lệrớm
Tím tình ơi lệ ứa
Ráng vàng ma và
sừng rúc điệu quân hành
Vang vọng chập
chờn theo bóng những binh đoàn
Biền biệt hành
binh vào thăm thẳm chiều hoang màu tím
Tôi ví vọng về
đâu
Tôi với vọng về
đâu
Áo anh nát chỉ dù
lâu…
(1949, khóc vợ Lê Đỗ Thị
Ninh)
Hữu Loan
__._,_.___
No comments:
Post a Comment
Những Sự Thật Cần Phải Biết