-----
Những câu chuyện không chỉ dành cho người Việt
Nguyễn Phan Quế Mai Gửi cho BBC
- 23
tháng 2 2017
Trong cuộc phỏng vấn đầu tiên với báo chí Việt Nam do nhà báo Cam
Ly thực hiện và được in trong nước gần đây, nhà văn Nguyễn Thanh Việt (Viet
Thanh Nguyen, giải thưởng Pulitzer năm 2016) đã nói:
"Tôi đến Mỹ với tư cách là người tị nạn năm 4 tuổi. Ký ức của
tôi bắt đầu từ lúc bị tách ra khỏi gia đình để 'nhập gia' với gia đình đỡ đầu
là những người da trắng. Tôi lớn lên cùng với người Mỹ thuộc mọi nguồn gốc, và
giữa những người tị nạn Việt Nam buồn bã."
Có lẽ nỗi buồn từ thời thơ ấu đã thấm đẫm vào từng trang văn của
Nguyễn Thanh Việt, để giờ đây, cầm trên tay tập truyện ngắn The Refugees (tạm dịch Những
người tị nạn), lòng tôi cũng nặng trĩu nỗi buồn. Buồn vì chiến tranh đã lùi xa
bốn mươi hai năm nhưng những vết thương của nó vẫn còn rỉ máu. Buồn vì sự chia
cắt trong lòng chính những người Việt với nhau vẫn còn sâu hoắm. Buồn vì những
xung đột trên khắp thế giới vẫn đang biến hàng triệu người thành những người tị
nạn, đẩy họ khỏi quê hương bản xứ, để rồi họ phải lang thang vào tương lai mờ
mịt nơi xứ người.
Mở quyển sách, truyện ngắn đầu tiên Black-Eyed Women (tạm dịch Những
người phụ nữ mắt đen) như một con thuyền đưa tôi trôi ngược về quá khứ. Bấp
bênh trên những ngọn sóng hiện tại đan cài vào dĩ vãng, trên con thuyền ấy là
một người mẹ và hai người con. Trong khi người con gái đang sống cùng người mẹ
tại Mỹ, người con trai là một hồn ma - anh đã chết trong chuyến vượt biển của
cả gia đình. Nỗi đau ký ức dai dẳng đến nỗi dù đã qua đời, anh vẫn hiện về bên
mẹ và em gái trong bộ quần áo ướt lướt thướt. Và qua cuộc trò chuyện giữa hai
anh em, tôi nhận ra sự thật khủng khiếp đằng sau cái chết của người anh, sự sâu
thẳm của tình ruột thịt, và lý do tại sao người mẹ và người em gái đang sống dật
dờ như đã chết. Dù chỉ mô tả thoáng qua chuyến vượt biển của những người tị nạn
Việt Nam, Black-Eyed Women đã
ám ảnh tôi đến nỗi vào buổi đêm sau đó, tôi đã mơ thấy những hồn ma. Họ đã nhìn
xoáy vào tôi câu hỏi: 'Tại sao?'
Tại sao chiến tranh lại xảy ra? Tại sao con người lại tiếp tục
chia rẽ con người? Sự chia rẽ đó không chỉ tồn tại trong hoặc ngay sau cuộc
chiến, mà hậu quả của nó còn kéo dài trong rất nhiều thập kỷ, như trong truyện ngắn
I'd Love You to Want Me (tạm
dịch Em muốn anh khao khát em). Trong truyện ngắn này, quá khứ - với những
đường viền ảo mờ là chiến tranh và loạn lạc - có nguy cơ chia rẽ vợ và chồng.
Bà Khanh - người phụ nữ phải hy sinh công việc mà bà yêu thích để có thể chăm
sóc chồng - dần nhận ra rằng chồng bà đang nhầm lẫn bà với một người phụ nữ
khác. Người phụ nữ đó là ai và có vai trò thế nào trong thời gian chồng bà còn sống
ở Việt Nam? Liệu việc bà và chồng đã cùng sống sót chuyến hành trình vượt đại
dương, đã cùng vượt qua những ngày đầu ở California - nơi họ đã phải ăn đồ ăn
mua bằng phiếu thực phẩm, mặc quần áo cũ do người khác bố thí - có đủ níu họ
lại với nhau?
Với một bút pháp tài tình đan xen hiện tại và quá khứ, Nguyễn
Thanh Việt khiến người đọc phải nhập thân vào những người tị nạn, bất kể họ là
nam hay nữ, trẻ hay già. Một trong những người tị nạn đó là Liêm, một chàng
trai mười tám tuổi đã chạy thoát khỏi những ngày cuối cùng của chiến tranh Việt
Nam, chuyến hành trình khốc liệt đến nỗi khi đã đến trại tị nạn, 'khi nằm trên giường
và lắng nghe những đứa trẻ chơi nhắm mắt chạy trốn ở lối đi giữa những chiếc
lều, anh cố gắng quên đi những người đã bám vào không khí khi rơi xuống sông,
một số người bị đánh ngã trong sự hỗn loạn, một số bị những người lính đang
tuyệt vọng tìm đường tháo chạy bắn vào lưng '. Đến được San Francisco, tưởng
như cuộc sống sẽ dễ dàng hơn. Nhưng Liêm đã phải tiếp tục đối diện với quá khứ
bằng việc phải trả lời những câu hỏi, làm việc ở quán rượu, và sống cùng với
người bảo trợ của anh - một người đồng tính. Từng sởn gai ốc khi bị những người
đàn ông khác vô tình hoặc cố ý chạm vào người, liệu Liêm sẽ bị người khác giới
tính cám dỗ? Hoặc chính anh sẽ là người cám dỗ?
Trong số tám truyện ngắn hợp thành The Refugees, có lẽ War Years (tạm dịch Những năm
chiến tranh) gần gũi với những trải nghiệm thời thơ ấu của nhà văn Nguyễn Thanh
Việt nhất. Nhân vật chính trong truyện là một cậu bé có cha mẹ là chủ cửa hàng
tạp hoá New Saigon Market (Sài Gòn Mới), giống như cha mẹ của Nguyễn Thanh
Việt. Xoay quanh những hoạt động tại cửa hàng, sự quan sát trẻ thơ của cậu bé
khiến mùi thơm gia vị, tiếng người lao xao trả giá và cuộc sống của cộng đồng
Việt Nam tại San Jose hiện lên sinh động trên những trang sách.
Trung tâm của
câu chuyện ban đầu là cha mẹ cậu bé: những người tần tảo kiếm sống, thắt lưng
buộc bụng lo cho con ăn học, tiết kiệm, và giúp đỡ họ hàng còn lại ở quê nhà.
Và giữa cuộc sống tưởng như thanh bình đó, hiện lên một nhân vật đanh đá và sắc
sảo - bà Hoa. Bà đang dốc sức vận động quyên góp tài trợ cho một nhóm du kích
đang hoạt động tại Thái Lan. Mẹ cậu bé có nhiều lý do để từ chối ủng hộ cuộc
vận động ấy, nhưng vì lo sợ công việc kinh doanh sẽ bị cộng đồng người Việt tẩy
chay, quyết định đối diện với bà Hoa. Cậu bé đi cùng mẹ, để rồi cậu - người đã
ngây thơ tưởng tượng "du kích là những người không cạo râu ria, bị muỗi
cắn đầy mình, tóc bết lại, mệt mỏi trong những thứ quần áo rằn ri tơi tả, sống
nhờ nước mưa, lợn rừng và rệp rừng, rèn kỹ năng đánh giáp lá cà bằng việc đâm
lưỡi lê qua những quả mít" sẽ khám phá ra điều gì về cuộc chiến tranh mà
cậu chưa từng trải nghiệm, khi cùng mẹ xộc vào nhà bà Hoa mà không hề báo trước?
Là một nhà văn tài năng có khả năng dẫn dắt người đọc vào những
thế giới khác nhau của sự tưởng tượng, Nguyễn Thanh Việt hoàn toàn có thể viết
về các chủ đề khác. Nhưng không. Trong ba quyển sách mà anh đã liên tục xuất bản
trong thời gian gần đây, The
Sympathizer (Cảm tình viên), The
Refugees (Những người tị nạn), và Nothing Ever Dies: Vietnam and the
Memories of War (Không có gì chết đi, Việt Nam và những ký ức chiến tranh),
anh đã tạo dựng nên những thế giới đa chiều xoay quanh một trục chính: chiến
tranh Việt Nam và những câu chuyện về người Việt, dù họ ở trong nước hay ở nước
ngoài. Cũng trong cuộc phỏng vấn với nhà báo Cam Ly, Nguyễn Thanh Việt đã nói:
'…Các tác phẩm của tôi, mặc dù chủ yếu nói về người Việt và cuộc chiến tranh
Việt Nam, nói cho cùng là để hướng tới những chủ đề to lớn hơn - chiến tranh và
ký ức, quyền lực và lạm dụng quyền lực, loại trừ và dung nạp, bất công và đấu
tranh giành lại công lý. Lịch sử của bản thân tôi - với tư cách là người tị nạn
mà cả hai đất nước đều không muốn đón nhận - đã khiến tôi trở thành một người
viết luôn ngờ vực chủ nghĩa dân tộc, chiến tranh, và những tác phẩm viết ra
không vì mục đích tạo nên sự thay đổi.'
Di sản mà những người tị nạn chiến tranh thừa hưởng từ cha mẹ mình
thường bao gồm sự nghèo đói, hoặc sự bơ vơ lạc lõng trên đất khách quê người.
Thay bằng việc mô tả những di sản thường gặp đó, Nguyễn Thanh Việt đảm nhiệm
một công việc khó khăn hơn. Ngòi bút của anh bám rễ vào thế giới nội tâm của
những người tị nạn để cất lên tiếng nói về di chứng tâm lý hậu chiến tranh. Trong
truyện ngắn Someone Else Besides
You (tạm dịch Một người khác ngoài bạn), người cha - người đã từng nhảy ra khỏi
máy bay và chỉ huy một tiểu đoàn lính nhảy dù - sau bao năm vẫn dựng những đứa
con trai dậy vào sáng sớm, bắt chúng tập luyện những bài tập thể hình. Để rồi
sự chấn thương tâm lý của ông đã được người con trai thừa kế: anh dễ dàng bật
khóc, suy sụp vì không thể cứu vãn cuộc hôn nhân với người vợ của mình.
Dẫu mang quốc tịch Mỹ, Nguyễn Thanh Việt đã luôn gắn bó với Việt
Nam bằng sự trở về. Anh đã trở về bằng các chuyến đi, bằng ngòi bút, và bằng cả
việc luôn tìm đọc các tác phẩm của các nhà văn Việt Nam trong nước. Anh đã trải
lòng: '…tôi cố gắng đọc được càng nhiều sách càng tốt, qua các bản dịch. Dĩ
nhiên những tác phẩm mà tôi được đọc giúp tôi cảm nhận thế nào là người Việt
Nam - với tất cả sự đa dạng và những mâu thuẫn trong đó. Tôi cũng coi các tác phẩm
của người Mỹ gốc Việt là một phần của nền văn chương và học thuật Mỹ và Việt
Nam, và tôi hy vọng độc giả Việt Nam cũng nhìn nhận như thế. Cộng đồng Việt Nam
hải ngoại là một phần của cộng đồng người Việt - ta không thể đơn giản hóa cộng
đồng này chỉ bằng một định nghĩa duy nhất thế nào là người Việt Nam được. Đó
chính là lý do chúng ta nên hướng tới sự đa dạng của các tác phẩm, để tránh rơi
vào cách nhìn nhận sơ sài về bản sắc, dân tộc, và văn hóa.'
Ở trang đầu tiên của The
Refugees, Nguyễn Thanh Việt đã đề tặng tác phẩm cho những người tị nạn ở
khắp mọi nơi. Với tập truyện ngắn này, có thể nói Nguyễn Thanh Việt đang tiếp thêm
cho những người tị nạn sức mạnh của hy vọng. Đó là hy vọng của về mối quan hệ tốt
hơn với các thành viên trong gia đình, về sự khởi nguồn của cuộc sống mới, về
sự đồng cảm của cộng đồng và về những giây phút bình yên.
Vốn yêu thích The
Sympathizer, tôi ngạc nhiên khi The Refugees không mang dáng dấp
hoặc bị ảnh hưởng chút nào bởi giọng văn hài hước, mỉa mai và cay đắng vốn hiện
hữu trong The Sympathizer.
Vừa trĩu nặng nỗi buồn nhưng cũng vừa lấp lánh vẻ đẹp của tình nhân ái và sự hy
vọng, The Refugees vừa mới ra
mắt vào tháng hai năm nay nhưng đang được bạn đọc khắp thế giới nhiệt liệt đón
nhận. Quyển sách đã được các tờ báo hàng đầu như Guardian, New York Times,
Washington Post đánh giá cao. Dù viết về người Việt, những câu chuyện của
Nguyễn Thanh Việt không chỉ dành cho người Việt. Anh là một trong những tác giả
hiếm hoi được vinh danh với các giải thưởng văn học uy tín, ở cả thể loại hư
cấu và phi hư cấu .
Với The Refugees,
Nguyễn Thanh Việt tiếp tục khẳng định anh không phải là một ngọn gió thoảng qua
trên diễn đàn văn học thế giới, mà là một tác nhân thay đổi diễn đàn văn học
đó.
Bài viết thể hiện văn phong và quan điểm của tác giả, hiện đang
nghiên cứu tiến sĩ (đề tài hậu quả chiến tranh Việt Nam) với trường Đại học
Lancaster và là tác giả của chín quyển sách thơ, hư cấu và phi hư cấu, bao gồm
tập thơ song ngữ Việt Anh The Secret of Hoa Sen (Bí mật của hoa sen, NXB BOA
Editions, New York).
|
__._,_.___
